Ο κοινωνικός ρόλος ενός κουνουπιού...

Ποιός είναι ο κοινωνικός ρόλος ενός κουνουπιού; Σε τί εξυπηρετεί τους φυσιολογικούς κύκλους της πλάσης; Σε προηγούμενη ανάρτηση το κουνούπι εξήγησε την άποψη των Δαρβινιστών γι' αυτό. Επιπλέον το κουνούπι χρησιμεύει στη φύση ως τροφή για πουλιά, σαύρες και βατράχια...

Όπως λοιπόν και (τα κουνούπια ή άλλα ζωάκια) στη φύση, οι άνθρωποι έχουν την ανάλογη χρησιμότητα τους για την κοινωνία, ανάλογα με το ισχύον πολιτικο-οικονομικό σύστημα. Σε όλα τα δοκιμασμένα (μέχρι στιγμής) συστήματα οι άνθρωποι διαχωρίζονται σε κατηγορίες, σε "κάστες" ανάλογα με το ρόλο τους στην κοινωνία, τη χρησιμότητά τους, την προσφορά τους προς την πολιτεία.

Πιστεύω ο Πλάτωνας τα περιέγραψε αρκετά καλά στο έργο του "Πολιτεία" (γνωστότερο ως Πλάτωνος Πολιτεία). Ο Πλάτωνας είχε διατυπώσει σ' αυτό απόψεις ως προς το τί είναι η ιδεατή μορφή πολιτείας (όσον αφορά το κράτος, όμως με κοινωνικές προεκτάσεις, αφού δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει ένα τέτοιο σύστημα χωρίς την συνεργεία της κοινωνίας σ' αυτό). Κατά τον Πλάτωνα, οι κοινωνίες αποτελούνται από 3 κύριες τάξεις που συμβολίζουν τα ψυχοσωματικά χαρακτηριστικά ενός ανθρωπίνου όντος, δηλαδή: την επιθυμία, την λογική και τη βούληση. Περισσότερα εδώ.

Όλα αυτά είναι κυρίως συμβολικά και χρησιμοποιούνται στο έργο αυτό κυρίως για να απεικονίσουν τον ανθρώπινο ψυχισμό και τις ισορροπίες που υπάρχουν σ' ένα άτομο. Ωστόσο έχουν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν από μονάρχες για να δικαιολογήσουν τις προσωπικές τους πολιτικές αντιλήψεις, καθώς και για το βάρβαρο κίνημα της ευγονικής.

Τελοσπάντων, ο Πλάτωνας, με λίγα λόγια, χωρίζει τους πολίτες στις εξής 3 κάστες:

1. Η Παραγωγική τάξη στην οποία ανήκουν οι κάθε λογής εργάτες και αγρότες, αρχιτέκτονες υδραυλικοί κλπ αλλά και οι έμποροι (χμμμ... μεγάλο χμμ... τί ακριβώς παράγουν οι έμποροι και οι κάθε λογής τραπεζίτες; σίγουρα όχι έργο... την οικονομική κρίση μήπως;)

2. οι Φύλακες στους οποίους ανήκουν οι ένοπλες δυνάμεις και οι αστυνομεύοντες μια ευνομούμενη πολιτεία (πάλι μεγάλο χμμμ... μπορούμε να μιλάμε για την αναγκαιότητα τους σήμερα όπως έχουν τα πράματα στον κόσμο -σκατά δηλαδή- με τη λογική του εφόσον υπάρχει ένας πρέπει να υπάρχουν όλοι. Όμως μπορείτε να με πείσετε για την χρησιμότητα τους; Εγώ τους βλέπω σαν καρκίνωμα στο ήδη σαθρό οικοδόμημα της σύγχρονης δημοκρατίας...)

και τέλος

3. οι άρχοντες ή κυβερνήτες για τους οποίους, πολύ ιδεαλιστικά, λέει ο Πλάτωνας ότι πρέπει να χαρακτηρίζονται από ευφυία, λογική, αυτοσυγκράτηση, αγάπη για την αλήθεια και τη φιλοσοφία - παραδέχεται δε ότι πολύ λίγοι είναι πραγματικά άξιοι να ανήκουν σε αυτή την ομάδα (για τους κυβερνήτες τρέφω τις αμφιβολίες μου αφού ελάχιστοι είναι ικανοί να παραμείνουν αδιάφθοροι από την εξουσία και -προσωπικά πιστεύω ότι- οι πραγματικοί ιδεαλιστές δεν την επιδιώκουν κιόλας...)

και μετά τρείς τελείες...

Ο Πλάτων δε λέει τίποτα για μερικές άλλες κατηγορίες επαγγελμάτων όπως πχ οι κληρικοί, οι ιερόδουλες, οι δικηγόροι, οι παροχοί υπηρεσιών (βλέπε δημόσιοι υπάλληλοι κ.α.) και οι καλλιτέχνες... Πού κατατάσσονται όλοι αυτοί;

Αν ξεκινήσουμε από τους δικηγόρους λέμε ότι μάλλον ανήκουν και στους παροχούς υπηρεσιών αλλά και στους άρχοντες αφού ασχολούνται με το νόμο και την νομοθετική εξουσία και συχνά επιδιώκουν και τη διοικητική. Οι δε παροχοί υπηρεσιών (δεν εννοώ τους παροχούς υπηρεσιών ίντερνετ!) εξυπηρετούν την κοινωνία με το λειτούργημα τους αφού διευκολύνουν (;) κάποιες καθημερινές διαδικασίες. Μετά θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι ιερόδουλες εξυπηρετούν το ανθρώπινο γένος αφού ικανοποιούν (με το αζημίωτο) κάποιες βιολογικές του ανάγκες. Οι κληρικοί το ίδιο, αφού κι αυτοί ικανοποιούν (επίσης με το αζημίωτο) τις ψυχολογικές του ανάγκες (δηλαδή μπερδεύουν ακόμα περισσότερο τα υπαρξιακά μας ή μας ποτίζουν ληγμένα...) Γενικά όλοι βρίσκουν τη θέση τους στο σύστημα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο...

Και μετά έρχονται οι καλλιτέχνες.

Σ' αυτούς θέλω να πιστεύω ότι ανήκω κι εγώ (δε θα πώ τί ακριβώς γιατί μου αρέσει το καθεστώς ανωνυμίας προς το παρόν...) Μπορούμε να πούμε ότι παράγουν έργο; Όλοι -μα όλοι- εκτός από τους εικαστικούς δεν παράγουν κάτι το χειροπιαστό. Μόνο η τέχνη του ζωγράφου ή του γλύπτη διαδραματίζεται και στο πεδίο του χώρου, μόνο αυτοί φτιάχνουν κάτι που υπάρχει στον υλικό κόσμο, είναι μόνιμο και κατ' επέκταση μπορεί να αγοραστεί. Αν είναι τυχεροί, λοιπόν, αυτοί οι εικαστικοί θα βρεθεί κάποιος να αγοράσει το έργο τους για να εξασφαλίσουν αυτοί τα προς το ζήν. Το πρόβλημα είναι ότι οι αγοραστές είναι συνήθως ηλίθιοι νεόπλουτοι που ιδέα δεν έχουν από τέχνη και δυστυχώς αυτό (σύμφωνα με τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης - καταραμένο μάρκετιγκ!) καθορίζει το τί είναι τέχνη σήμερα και ποιά είναι τα κυρίαρχα ρεύματα.

Οι υπόλοιποι καλλιτέχνες - συγγραφείς, ποιητές, μουσικοί, ηθοποιοί κλπ (αλλά συχνά και οι εικαστικοί) - αφού δεν παράγουν κάτι χειροπιαστό, καταναλώσιμο, μπορούμε να πούμε ότι παρέχουν υπηρεσία. Αμφιβόλου χρησιμότητας μάλιστα... Είναι παραγωγικοί όσον αφορά το κοινωνικό-οικονομικό-πολιτικό σύστημα; Τί ακριβώς παράγουν; Πολιτισμό θα μου πείτε; Κι όμως, αυτό σε τί εξυπηρετεί ένα σύστημα, με τη μορφή που το αντιλαμβανόμαστε σήμερα;

Η πολιτεία μπορεί να χρησιμοποιήσει τις διάφορες εκφάνσεις πολιτισμού για να επιδείξει το μεγαλείο της και να αποδείξει ότι τελικά το σύστημα δουλεύει. Θα τις χρησιμοποιήσει για να πείσει τους αντιπάλους της για την ισχύ της - πράγμα που δεν ήταν μάλλον η επιδίωξη των καλλιτεχνών. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα των πλουσίων που υπήρξαν προστάτες των τεχνών για παρόμοιους λόγους ανά τους αιώνες. Οι καλλιτέχνες μπορούν να δρέψουν τα ωφέλη από την αναγνώριση τους αυτή. Μέχρι εδώ όμως!

Στο παρόν σύστημα (αλλά και σε παλαιότερα) οι καλλιτέχνες πρέπει να βρούν τον τρόπο να πουλήσουν την τέχνη τους (συνεπώς μειώνονται και οι διαφορές τους με τις ιερόδουλες!). Πρέπει να βρούν τον τρόπο να γίνουν προϊόν, να γίνουν εμπορεύσιμοι - αλλιώς θα πεινάσουν! Ψάχνοντας αυτό τον τρόπο συχνά θα κάνουν εκπτώσεις όσον αφορά το έργο τους. Δημιουργικός γνώμωνας πλέον είναι το κέρδος κι όχι η ίδια η δημιουργία, η έκφραση, η τέχνη.

Μέσα στην παρούσα οικονομική κρίση είναι φανερή αυτή η κατάσταση. Ότι δηλαδή η τέχνη είναι πολυτέλεια και ακριβό σπορ, και για τον φιλότεχνο και για τον καλλιτέχνη. Αρχίζω να νιώθω σαν παράσιτο (γι' αυτό και κουνούπι!) και να αμφισβητώ την αντικειμενική χρησιμότητά μου. Αν πχ πάρουμε τις διάφορες κατηγορίες ανθρώπων και μεταφερθούμε σε μια φυλή στη εποχή του λίθου θα δούμε ότι ο άρχοντας είναι ο αρχηγός του χωριού, ο κληρικός και ο γιατρός ενσωματώνονται σε ένα άτομο, τον μάγο-γιατρό, αλλά οι αγρότες είναι αγρότες και ούτω καθ' εξής οι κυνηγοί, κτηνοτρόφοι, κτίστες κλπ. Τα υπόλοιπα επαγγέλματα είναι μεταγενέστερες εφευρέσεις καθώς όλοι ήταν και πολεμιστές και τραγουδιστές και ζωγράφιζαν στις σπηλιές τους κλπ. Το παράδειγμα αυτό το δίνω όχι για να ισοπεδώσω, αλλά για να δείξω τί ήταν πραγματικά αναγκαίο από αρχαιοτάτων χρόνων. Ζώντας στον αιώνα της εξειδίκευσης έχουμε τη ψευδαίσθηση ότι μόνο εμείς κατέχουμε τα μυστικά και τις δεξιότητες του επαγγέλματός μας κι ότι αυτά δεν είναι εγγενείς δυνατότητες του ανθρωπίνου γένους που μπορούν να αναπτυχθούν και να εκδηλωθούν με την κατάλληλη παιδεία...

Ανταλλάζουμε υπηρεσίες και κατ' επέκταση λεφτά. Γινόμαστε πρώτα καταναλωτές και μετά άνθρωποι.

Προβληματίζομαι.
Για το ρόλο μου, τη θέση μου, τη χρησιμότητα μου στην κοινωνία.

Προβληματίζομαι επειδή κι ο ίδιος ο Σωκράτης συζητώντας στην "Πολιτεία" λέει στον Πλάτωνα ότι η πραγματική και υγιής πολιτεία περιλαμβάνει αγρότες, τεχνίτες, έμπορους και δεν πρέπει να περιλαμβάνει ηγεμόνες (είδες ο Σωκράτης;) και πόλεμο (άρα ούτε και Φύλακες). Όμως δεν περιλαμβάνει ούτε περιττές πολυτέλειες όπως ο πχ χρυσός και σ' αυτήν δεν υπάρχει μια πληθώρα επαγγελμάτων όπως οι ποιητές κλπ...

Κάποιοι άνθρωποι, αυτοί που ασκούν τα "μεταγενέστερα" επαγγέλματα που ανέφερα πριν, ζουν λίγο πολύ σαν παράσιτα της πολιτείας. Και χρειάζονται πλάτες για να το κάνουν αυτό.

Ασκώ ένα τέτοιο επάγγελμα που στις προϊστορικές εποχές ήταν κοινό λειτούργημα για όλους. Και πιστεύω πως έτσι θα έπρεπε να είναι και σήμερα η τέχνη. Κοινό κτήμα όλων. Εγώ παίρνω το ρόλο του γελωτοποιού, στην καλύτερη των περιπτώσεων του διασκεδαστή. Απλός ψυχαγωγός λοιπόν. Παρηγορούμαι όμως με τη σκέψη του ότι αν και, σύμφωνα με τη σημερινή κοσμοθεώρηση, είμαι παράσιτο (βλ. κουνούπι!) που δεν παράγει έργο αντικειμενικά υπάρχουν και χειρότερα. Υπάρχουν και χειρότερα παράσιτα από 'μένα δηλαδή όπως πχ οι τραπεζίτες και οι στρατιωτικοί (βλ. μύγες, βδέλλες, ψείρες, σκουλήκια κλπ...)

Εγώ λιγότερη ζημιά σας κάνω. Και τουλάχιστον νιώθω και τύψεις!

Κ

Υστερόγραφο: Τα πιο πάνω γράφτηκαν για να εκφράσω τις ταπεινές μου ανησυχίες. Δεν είμαι ούτε κοινωνιολόγος, ούτε κάτι το σχετικό (απλά κουνούπι!) και κατανοώ ότι σε πολλά μπορεί να κάνω και λάθος. Τα σχόλια ευπρόσδεκτα καθώς και εισηγήσεις και links προς ανάγνωση για σχετικά θέματα :)